नैसर्गिक आपत्ती आणि मानवी जीवन

मानवप्रजाती पृथ्वीतलावरी
असे अति बलशाली हो,
तरीही त्याला हतबल करीतसे
नैसर्गिक कार्यप्रणाली हो

प्रगतीपथावर गेलो जरी तरी
ठाव न लागे निसर्गाचा,
नैसर्गिक आपत्तीपुढे फुटतो
फुगा मानवी अहंकाराचा

   पृथ्वीच्या उगमापासून सर्व जीवसृष्टीच्या संवर्धन व वाढीमध्ये निसर्गाचा महत्त्वपूर्ण वाटा आहे. सर्व नैसर्गिक साधनसंपत्ती, वारा, पाणी, वायू, सूर्य, तारे, जंगल, समुद्र, टेकड्या, हिमनग, डोंगर, माती, खनिजे इत्यादी सर्व नैसर्गिक घटकांवर मानवाची प्रगती आणि मानवी जीवन अवलंबून आहे.

   स्वतःच्या ज्ञानाबरोबरच या सर्व नैसर्गिक साधनसंपत्तीच्या सहाय्याने मानवाने आपली उत्तरोत्तर प्रगती केली असून त्याअन्वये पृथ्वीवर मानवासाठी असंख्य सुखसुविधांची निर्मिती केली आहे.

   बुद्धीच्या जोरावर मानवाने अशक्य ते शक्य करून दाखवले असले तरी निसर्गाच्या शक्तीपुढे मानव वेळोवेळी हतबल झालेला दिसून आला आहे आणि या शक्तीला आव्हान देण्याचे सामर्थ्य अजून तरी मानवामध्ये आलेले नाही व इथून पुढेदेखील येणार नाही. कारण या शक्तीने रौद्र रूप धारण केल्यास सर्व मानवजाती व जीवसृष्टी क्षणात नष्ट करण्याची ताकद हिच्यामध्ये आहे.

   'आपत्ती' म्हणजे असे संकट जे तुमचे अतोनात न भरून येणारे नुकसान करणारी दुर्घटना. आणि ही जर नैसर्गिक आपत्ती असेल तर तिच्याद्वारे होणारे नुकसान मानवाला वर्षानुवर्षे मागे ढकलून देते अथवा एखाद्या प्रदेशाचा संपूर्ण नायनाट करून टाकते. मोहेंजोदडो, हडप्पा संस्कृती संपूर्णपणे लुप्त होणे हे त्याचेच एक मोठे उदाहरण आहे.

   भूकंप, भूस्खलन, ज्वालामुखीचा उद्रेक, हिमस्खलन, त्सुनामी, दरड कोसळणे, पूर येणे, वणवा पेटणे ही नैसर्गिक आपत्तीची काही उदाहरणे. त्यातच नैसर्गिक प्रदूषणाने अलीकडील काळात काॅलरा, डेंग्यू, कोरोना, बर्ड फ्ल्यू अशा जैविक आपत्तींचाही समावेश झाला आहे.

   नद्यांना पूर येणे, दरडी कोसळणे तसेच जीवाणू - विषाणूंच्या प्रसारामुळे उद्भवणाऱ्या समस्यांना तोंड देणे अथवा त्यांना रोखण्यासाठी उपाययोजना करणे त्यातल्यात्यात मानवाला सोपे जाते किंवा यापासून होणारे नुकसान त्यामानाने आपल्या आवाक्यातील असू शकते. परंतु, भूकंप, त्सुनामी, हिमस्खलन यांच्यासारखी नैसर्गिक आपत्ती मोठ्या प्रमाणात झाली आणि तीदेखील मानवी वस्त्यांच्या जवळ झाली तर त्यामुळे होणारे नुकसान हे वर्षानुवर्षे भरून न येणारे असते. कारण या नैसर्गिक आपत्त्या निसर्गाच्या पोटात होणाऱ्या अतितीव्र हालचालींमुळे घडून येत असतात. ज्याचा पूर्णपणे अंदाज बांधणे मानवालाही आजतागायत शक्य झाले नाही.

   आत्तापर्यंत या नैसर्गिक आपत्त्यांनी असंख्य घरे उद्ध्वस्त केली आहेत, अनेक जीव मृत्यूमुखी पाडले आहेत. जे लोक या नैसर्गिक आपत्तीचे बळी पडले आहेत त्यांचे जीवन अजूनही अस्थिरच आहे.

   अलीकडेच रायगड जिल्ह्यातील ईर्शाळवाडी हे संपूर्ण गावच दरड कोसळून मातीच्या ढिगाऱ्याखाली गाडून गेले. तेथील गावाचे अस्तित्व क्षणार्धात नष्ट होऊन गेले. जे कोणी ग्रामस्थ अथवा एखाद्याचे नातेवाईक त्यावेळी गावात हजर नसल्यामुळे वाचले, त्यांचा या घटनेनंतरचा आक्रोश मन सुन्न करून टाकणारा आहे.

   अशा अनेक नैसर्गिक आपत्तींचा अंदाज बांधणे व या आपत्तींना रोखणे जरी मानव जातीच्या आवाक्याबाहेरील असले तरी या आपत्तींपासून मानवजातीचे आणि इतर साधनसामग्रीचे होणारे नुकसान कमी करण्यासाठी योग्य उपाययोजना करणे हे मानवाच्या हातात नक्कीच आहे. तसेच अशा नैसर्गिक आपत्तीमुळे ज्या लोकांचे सर्व आयुष्यच उद्ध्वस्त झाले आहे त्या लोकांचे योग्य पुनर्वसन करणे हेदेखील अत्यंत महत्वाचे आहे.

   बाकी जंगलतोड, डोंगरावरील अतिक्रमण, आधुनिकतेच्या नावावर होणारे अतिप्रदूषण आणि त्यामुळे वाढत चाललेले पृथ्वीचे तापमान ही तर नैसर्गिक आपत्तींना अतिरिक्त बळ मिळवून देणारी मानवाने केलेली घोड चूकच म्हणावी लागेल.

   मानवाने वेळीच आपल्या चुकीच्या कृतींना आळा न घातल्यास निसर्गाच्या रौद्ररूपापुढे हतबल होऊन मानवप्रजाती नष्ट होण्यास क्षणाचाही विलंब लागणार नाही.

   त्यामुळे सरतेशेवटी सर्व मानवजातीला एवढेच सांगणे की,

जागा हो माणसा वेळ संपत आहे

निसर्गाची घडी झपाट्याने बिघडत आहे,

लखलखत्या दुनियेतून बाहेर पड जरा

निसर्गाला टिकवण्याचा आग्रह आता धरा...!!!

✒ K. Satish

पर्यावरण

नैसर्गिक स्त्रोतांचा वापर करा जपून

तेव्हाच सगळी जीवसृष्टी राहील बघा टिकून,

जरूर करा प्रगती पण संपवू नका सृष्टी

भावी पिढीसाठी थोडी ठेवा दूरदृष्टी

✒ K. Satish

जागतिक पुस्तक दिन

वृक्षांपासूनी बनतो कागद

कागदापासूनी पुस्तक,

त्यातून मिळते ज्ञान असे की

तल्लख होते मस्तक

जागतिक पुस्तकदिनाच्या

सर्व आबालवृद्ध नागरिकांना

हार्दिक शुभेच्छा...!!!

झाडे लावा

झाडे जगवा...!!!

✒ K. Satish

शरीर, मन व बुद्धी यांना बळ देणारी उत्साहवर्धक भ्रमंती

   लाॅकडाऊनच्या परिस्थितीमुळे शिक्षण व्यवस्थेचा उडालेला बोजवारा व त्यामुळे दहावीच्या परीक्षेच्या अभ्यासक्रमाचा विद्यार्थ्यांवरच आलेला अतिरिक्त ताण या दिव्यातून सध्या श्रीयश आणि त्याची मित्रमंडळीदेखील जात आहे. परंतु त्यातूनही वेळ काढून श्रीयश छान स्केचेस काढणे, सायकलिंग करणे हे त्याचे छंद जोपासत आहे.
    शैक्षणिक अभ्यासाच्या वेळापत्रकातून पाहिजे तसा वेळ मिळत नसल्याने श्रीयश आणि त्याच्या मित्रांना सायकलिंगची दूर पल्याची भ्रमंती करण्याचा योग बरेच दिवस जुळून येत नव्हता.
   आज रविवार (३१ ऑक्टोबर २०२१) आणि दिवाळी सुट्टीचे औचित्य साधून श्रीयश आणि प्रतिक यांनी सांगवी ते तिकोना किल्ला व पुन्हा सांगवी अशी शरीर व मनाला बळ देणारी व आपल्या गड किल्ल्यांच्या माहितीचा साठा वाढवणारी उत्साहवर्धक भ्रमंती पूर्ण केली.
   आजच्या आधुनिक युगातदेखील अशापद्धतीने वेळ सत्कारणी लावण्याच्या श्रीयश व प्रतिक या दोघांच्याही मानसिकतेला, सकारात्मक विचारसरणीला व त्याबरोबरच अभ्यासातही कधी कमी न पडण्याच्या जिद्दीला सलाम व त्यांचे कौतुक...!!! 👍🏻👌🏻💐
   त्यांच्या सकारात्मक कार्यात त्यांना सतत मार्गदर्शन व प्रोत्साहन देणे ही माझीदेखील महत्त्वाची जबाबदारी आहे व ती पार पाडण्यात मला नेहमी आनंदच वाटेल...!!! 🙏🏻

✒ K. Satish

समतोल निसर्गाचा

पृथ्वी गोल आहे.

अंतराळात तिचे खूप मोल आहे.

तिच्यात निसर्गाचा महत्त्वपूर्ण रोल आहे.

पण माणसाच्या चुकीने निसर्गाचा बिघडतोय समतोल आहे.

✒ K. Satish

सामर्थ्य युवा पिढीचे

नमस्कार,

     आजकाल शिक्षणाची स्पर्धा इतकी वाढली आहे, की सध्याची पिढी ही अभ्यास एके अभ्यास व मार्कांची शर्यत यांच्यातच गुरफटून गेली आहे. आणि अतिमहत्त्वाकांक्षेने प्रेरित होऊन पालकच नकळत मुलांना या शर्यतीत ढकलत असतात.

    आणि मग बहुतांशी मुलांना सामाजिक बांधिलकी व पर्यावरणाची जपणूक करायचे फक्त धडेच दिले जातात. परंतु प्राधान्याने या गोष्टी त्यांच्या अंगवळणी पाडून त्यांच्या कृतीत उतरवायला पालक कमी पडतात. 

   भविष्यात ही गोष्ट मानवी जीवनासाठी अतिशय चिंतेची बाब आहे. कारण युवा पिढीमधील धडाडी आणि कोणतेही काम तडीस न्यावयाचा जोश इतर सर्व पिढ्यांपेक्षा जास्त असतो. त्यामुळे युवा पिढीस योग्य मार्गदर्शन करून योग्य समाजोपयोगी कृती त्यांच्याकडून घडवून आणण्यासाठी सर्वांनी प्रयत्नशील राहायला हवे.

    श्रीयश आणि त्याचा मित्रपरिवार यांचे हे दहावीचे वर्ष, आणि तेही ICSE बोर्डाचे. तरीही तो व त्याचा मित्रपरिवार नित्याने दररोज पुण्यातील विविध भागात सायकलिंग करीत असतात. कधी सिंहगड, तर कधी हनुमान टेकडी, कधी पर्वती तर कधी बाणेर हिल्स.

   अशाच गप्पा मारता मारता पावसाळा नजीक आल्यामुळे टेकडीवर वृक्षारोपण करण्याच्या विषयावर शिक्कामोर्तब झाले. मग या सर्व मित्रमंडळींनी पुण्यात सायकलवर जाऊन विविध प्रकारची अकरा रोपे वृक्षारोपणासाठी आणली. ( ताम्हण, करंज, टेंभुर्णी, धावडा, कांचन, करमळ, रोहितक, मुचकुंद, जांभुळ, चिंच ).

   रोपे आणायला गेलेले हे चौघेच...श्रीयश, अनुज, प्रतिक आणि रोहित. आणि वृक्षारोपण करतेवेळी देखील रोहितला वैयक्तिक कारणास्तव जाणे शक्य न झाल्यामुळे वृक्षारोपण करायची जबाबदारी उरलेल्या तिघांवर येऊन ठेपली. तरीही नियोजित वेळापत्रकानुसार आज श्रीयश, अनुज व प्रतीक यांनी वृक्षारोपणाची जबाबदारी पार पाडली. इतरही पर्यावरणप्रेमी तिथे वृक्षारोपण करून जात असताना त्यांची या तिघांशी गाठ पडली व त्यांनीही यांचे कौतुक करून यांना प्रोत्साहन देऊन यांचा उत्साह वाढवला.

    सध्या आपला अभ्यास सांभाळून अशा स्तुत्य समाजोपयोगी कामांमध्ये योगदान देण्याचे महत्वपूर्ण पाऊल या चौघांनी टाकले असले तरी भविष्यात त्यांचा इतर मित्रपरिवारदेखील अशा कामांमध्ये त्यांना जोडला जाईल. अर्थातच त्यात सर्वात मोठी जबाबदारी पालकांची आहे. पालकांनी सतत शालेय अभ्यासाचा रेटा मुलांच्या मागे न लावता मुलांना इतर समाजोपयोगी स्तुत्य उपक्रमांमध्ये आपले योगदान देण्यासाठी प्रेरित करायला हवे.

    निसर्गाची आणि देशाची विस्कळीत झालेली घडी सुरळीत करण्याचे सामर्थ्य जर कोणात असेल तर ती म्हणजे आपली युवा पिढी.

    चला तर मग या युवा पिढीला योग्य मार्ग दाखवून त्यांच्या बुद्धिमत्तेचा आणि नव्या उमेदीचा उपयोग करून आपल्या देशालाच नव्हे तर संपूर्ण जगाला आनंदी बनवूया...

     धन्यवाद.....!!! 🙏🏻

✒ K. Satish

आला श्रावण

श्रावणमासे रिमझिम बरसे

वारा वाहे जोराने,
मन हे नाचे थुईथुई जणू त्याचा
ठाव घेतला मोराने

 ✒ K. Satish